U01 - Kruiskapel
Op de plaats waar nu een brug over het mijnspoor ligt, bij de kruising van de Paalweg en de Heirstraat kreeg Maria Tholen, gehuwd met Christiaan Heijen, in 1890 door erfenis een stuk grond in bezit. Op de grond stond een boom, waaraan een kruis met een houten corpus hing. De plaats was bekend als “kruis onder de linden”. Bij de viering van zijn 25-jarig huwelijk met Maria Tholen in 1899 besloot Christiaan Heijen uit dankbaarheid voor dit kruis een kapel te bouwen. Dat deed hij samen met zijn 3 jonge zonen aan de Paalweg in het voorjaar van 1901. Op 9 juni 1901 ( processiezondag) was de kapel gereed en trok de processie voor de eerste keer naar deze kapel. In 1924 is door de kinderen van dit echtpaar naar aanleiding van hun gouden bruiloft een gedenksteen in de kapel gemetseld. Zij trouwden op 17 november 1874, een dag die niet vergeten mocht worden. Het opschrift van de gedenksteen luidt:
Ter blijvende herinnering aan de Gouden Bruiloft der Echtlieden Christiaan Heijen en Maria Tholen 1874 – 17 november 1924
Hunne dankbare kinderen.
De kapel moest in 1934 wijken voor de bouw van een spoorbrug. Pastoor Aloffs merkt in 1934 in zijn dagboek op: “de nieuwe brug over den Mijnspoorweg nabij de haven werd op 1 juli voor het verkeer opengesteld. In de zomer van 1934 hebben de Staatsmijnen de oude kruiskapel afgebroken en een nieuwe laten bouwen op de Paalweg”.
De Paalweg lag een 100 meter verderop. Ruim 60 jaar heeft de kapel op die plek gestaan.
Vanwege vandalisme - in 1968 werd het originele corpus gestolen en enige jaren later werd het kruis met verf beklad en stukgegooid - en de afgelegen plek is het gebouwtje op 25 augustus 1995 (de verjaardag van de stichter Heijen-Tholen) verplaatst naar het gazon aan de Kampstraat. Dit karwei werd uitgevoerd door de heer J. Nieling van het aannemersbedrijf Dieteren te Urmond. De kapel werd eerst uitgegraven, waarna het door middel van een kraan omhoog kon worden gehesen. Door de hoogte kon het vervoer niet over de brug van Urmond plaatsvinden, maar gebeurde dat via de sluisbrug te Born. De totale kosten van de verhuizing bedroegen ongeveer f 12.000,--.
Op 10 september 1995 zegende pastoor Martens deze kapel weer opnieuw in.
In 2004 gaf het bestuur van de stichting Kruiskapel aan de Urmondse Monumentenstichting (UMS) te kennen, dat ze de kapel wilde overdragen. De beheerder van de kapel, dhr. Harie Wessels was in april van dat jaar overleden. In overleg tussen beide stichtingen werd de kapel op kosten van de stichting Kruiskapel volledig gerestaureerd.
Op zondag 11 september 2005 vond de formele overdracht van het beheer en het onderhoud van de kapel plaats. Dit gebeurde tijdens een kort samenzijn bij de kapel.
De bakstenen kapel heeft een rechthoekige plattegrond. De voor- en achtergevel steken enigszins boven het zadeldak uit. De voorgevel heeft een spitsvormige toegang, waarboven een stenen kruis in de ruwe baksteen zichtbaar is.
In het interieur zijn bakstenen wanden zichtbaar, evenals de houten zadeldakconstructie. Het altaar is gedecoreerd met smalle tegels in zwarte en gele banen. Het altaarblad is vervaardigd van grijze natuursteen. Hierboven hangt het houten kruis dat voor de verhuizing al enkele keren gestolen en vernield is. Hopelijk blijven de nazaten van de fam. Heijen-Tholen in de toekomst van verder vandalisme gevrijwaard.
Een oud artikel uit het 'Kapellen en kruisen' nr.100, blz. 8.
